Filosofie, Individuele vrijheid

Na een inleiding van filosoof Werner van Rossum beweegt de discussie zich in drie bijeenkomsten van individuele, naar sociale, naar politiek-economische vrijheid. Op deze eerste bijeenkomst staat de individuele vrijheid centraal. Vervolgdata: 03-11 en 08-12

Cirkel 1: Wie ben ik?
Wanneer ben je vrij? En wát is er dan precies vrij? Dit zijn de leidende vragen van de eerste filosofiebijeenkomst van Sijthoff.
Volgens Jean-Paul Sartre zijn we als mensen ‘veroordeeld tot vrijheid’ en komt je essentie (wie je bent) pas na de existentie (dat je bestaat). Met andere woorden: jij kiest zelf wat je doet, en wat je doet is bovendien wie je bent. Bijgevolg is ieder mens verantwoordelijk voor wie hij is. Sartres gedachtegoed echoot nog na in onze tijd, waarin ‘jezelf zijn’, je eigen pad kiezen en jezelf kunnen uiten nog steeds belangrijk worden gevonden. Sartres filosofie vooronderstelt het vermogen om zelf te kiezen wat je doet: volgens sommigen is hij daarom een aanhanger van het libertarisme, de filosofische stroming die beweert dat mensen een vrije wil hebben.
Aan het eind van de 20^e eeuw begint echter een ander mensbeeld de aandacht te trekken. Met de neurowetenschappelijke experimenten van Benjamin Libet lijkt namelijk te worden aangetoond dat vrije wil helemaal niet bestaat: in het brein zijn al tekenen zichtbaar van een keuze, vóórdat je je daar zelf bewust van bent. Met andere woorden: ‘wij zijn ons brein’[1] en wat we ons bewustzijn noemen is slechts een ‘kwebbeldoos’[2] die achteraf interpreteert wat ons brein al eerder besloten heeft. In de filosofie wordt deze stroming ook wel het determinisme genoemd.
De gedachten van Sartre en het determinisme lijken precies aan elkaar tegengesteld te zijn: het determinisme ontkent je vrijheid en sluit uit dat je verantwoordelijkheid kunt hebben voor je daden. Hoe kun je dan ooit ‘iemand zijn’, laat staan ‘jezelf zijn’? Maar: hebben ze het wel over hetzelfde? Wie of wat is het nu eigenlijk dat die vermeende vrijheid heeft? Is dat een ‘denkend ego’, een bewustzijn, een brein, een ziel, een verhaal, een verzameling atomen, een ‘authentiek zelf’? De stroming van het compatibilisme stelt dat de wetenschappelijke feiten van het determinisme nog niet uitsluiten dat zoiets als vrijheid bestaat.

In deze filosofische middag bespreken we de problemen van vrije wil en identiteit: na een schets van de discussie tussen het determinisme en het libertarisme duiken we onder begeleiding van filosoof Werner van Rossum in het beroemde essay ‘Free Will and Personhood’ van de compatibilist Harry Frankfurt. Na een korte pauze gaan we in de tweede helft met elkaar in gesprek gaan over de vraag: wanneer ben je vrij?

[1] Dick Swaab, Wij Zijn Ons Brein, 2012
[2] Victor Lamme, De Vrije Wil Bestaat Niet, 2010

Deelname: € 10 – studenten € 7,50
Passe partout: € 25 – studenten € 20