Klassiek concert, Gurdjieff
13 december | 20:00 – 22:00
Gurdjieff was een omstreden Grieks-Armeens filosoof, mysticus, schrijver, choreograaf en componist. In samenwerking met musicus De Hartmann zette hij zijn werken op papier. Pianist Jeroen van Veen brengt op wonderschone wijze een selectie van de complete werken van Gurdjieff.
Leven
Gurdjieff werd geboren (over de exacte datum is er discussie) in de Griekse wijk van Alexandropol, het huidige Gjoemri in Armenië, toen onder Russisch bewind. Het was een landstreek met een grote variëteit aan religieuze opvattingen en sekten. Tijdens een bezoek aan Turkije kwam hij naar eigen zeggen in contact met een andere opmerkelijke filosofische stroming. Hij ontmoette in 1911 twee Aramese filosofen – Sjan Kleppa en Sjas Tutun, neven van elkaar – en kreeg bewondering voor hun ideeën.
Hij zocht in het laatste kwart van de 19e eeuw spirituele en esoterische kennis en zou die gevonden hebben bij verschillende leermeesters, kloosters en stromingen in Azië en het Midden-Oosten. Hij maakte zijn inzichten vervolgens voor zichzelf tot een coherent geheel. Vanaf 1912 treedt hij daarmee nadrukkelijk in de openbaarheid in Rusland, met name in Sint-Petersburg en Moskou. Een groot deel van de essentie van zijn filosofieën en inzichten staat beschreven in het door een van zijn prominentste Russische leerlingen, de filosoof Peter D. Ouspensky (1878-1947) geschreven boek Op zoek naar het wonderbaarlijke (met als ondertitel Fragmenten van een onbekende leer).
Gurdjieff is een van de eersten, zo niet de eerste die, zo blijkt uit dit boek, melding maakt van het enneagram. Het enneagram vertegenwoordigt in zijn leer de relatie tussen de twee grootste levenswetten, door hem abstract beschreven als ‘de wet van drie’ en ‘de wet van zeven’.
Op het hoogtepunt van de Russische Revolutie trekt Gurdjieff met een aantal van zijn leerlingen via de Kaukasus door naar Istanbul en van daar uit via Berlijn naar Frankrijk alwaar hij uiteindelijk (1922) nabij Parijs zijn eigen instituut opzet: Het Instituut voor de Harmonische Ontwikkeling van de Mens. Het bijzondere van dit instituut was, dat er gezocht werd naar een spirituele verhouding tot de, inmiddels dominant wordende, natuurwetenschappelijke concepten. Een integrale wetenschap over het Zijnde, zou daar de vrucht van zijn.
Muziek
Een aparte plaats in zijn gedachtegoed heeft de muziek. Tijdens zijn zoektochten door Centraal-Azië en Afrika komt Gurdjieff in contact met diverse Soefi-ordes, Boeddhistische centra en andere tradities. Hij hoort daar talloze spirituele liederen, gezangen en melodieën en ziet heilige dansen. Hij verwondert zich over de effecten hiervan, zowel op hemzelf, als op anderen. Uiteindelijk zal hij veel van die muziek, met de hulp van zijn leerling, de bekende Russische componist Thomas de Hartmann (1885-1956), omzetten in pianomuziek.
Het is die muziek die vervolgens ook gebruikt wordt bij de door Gurdjieff uitgedachte zogenaamde movements. Dit zijn zijn sacred dances. Spiritueel georiënteerde, uiterst complexe, veel strak ritmische dansbewegingen. Zij vragen van de dansers een extreem hoge mate van alertheid. Movements beogen de danser te doen “ontwaken”. Met andere woorden, zij zouden hem uit het waak-slaap-bewustzijn naar het waak-waak-bewustzijn brengen.
Niet slechts mystieke, maar ook meer sociale thema’s hielden Gurdjieff bezig: zo schreef hij bijvoorbeeld naar aanleiding van zijn ervaringen met de Assyrische genocide tijdens zijn vele omzwervingen in het Ottomaanse rijk, de compositie Assyrian women mourners.
Jeroen van Veen, piano
In april 2016 ontving Jeroen de NPO Radio 4 Prijs 2016 van het radioprogramma De Klassieken! Aldus de NPO Radio 4-jury: ‘Met zijn muziek en opvallende ligconcerten bereikt en boeit hij keer op keer een uitzonderlijk breed publiek. Met zijn unieke repertoirekeuze, concerten op bijzondere locaties en zijn herkenbare invloeden van jazz, blues, techno en trance in zijn muziek weet hij ook veel jongeren te bereiken. Daarnaast is Jeroen van Veen een begenadigd verteller. Als geen ander weet hij onder woorden te brengen wat muziek bij mensen teweegbrengt.’ De klassieke zender reikt de NPO Radio 4 Prijs jaarlijks uit aan een musicus, ensemble of concertinstelling die op een onderscheidende manier klassieke muziek toegankelijk maakt voor een breder publiek. Inmiddels heeft Van Veen meer dan 160 albums opgenomen; de complete werken van Pärt, Satie, Yiruma, JacobTV, Einaudi, Ten Holt, Nyman, Tiersen, Riley, Richter en Van Veen.
Entree: € 20 – studenten € 15, incl. pauzedrankje
Dit concert is ook opengesteld voor deelnemers aan We Are Public. Reserveren gaat via de website van WeArePublic.
